QUANG TRUNG (1)

1. Nguyễn Huệ-Nguyễn Lữ: ai là anh, ai là em?

Cavenui’s blog 5/12/2006

Nguyễn Nhạc là anh cả thì đúng rồi, nhưng Huệ và Lữ ai là anh ai là em thì sử sách ghi lại không thống nhất.

Lữ là anh Huệ- đó là quan điểm của các sách Đại Nam thực lục tiền biên, Đại Nam chính biên liệt truyện, Tây Sơn thuỷ mạt khảo…

Một số ghi chép của các giáo sĩ phương Tây cũng thiên về ý này. Đại loại, dưới Nguyễn Nhạc có 2 ông hoàng là Duc Ong Bai và Duc Ong Tam (đức ông Bảy và đức ông Tám), trong đó người hành quân ra Bắc, người đánh nhau với ông anh cả, vị bạo chúa đáng sợ ở miền Nam Kỳ Thượng theo những ghi chép này là Duc Ong Tam, người em thứ 8 của tiếm vương Nguyễn Nhạc, đức ông Bảy Nguyễn Lữ đương nhiên là anh.

Nhưng Khâm định Việt sử thông giám cương mục lại xếp thứ tự mấy anh em Tây Sơn là Nhạc-Huệ-Lữ.

Ở Quy Nhơn dân gian truyền tụng nickname của mấy anh em Tây Sơn thửa hàn vi như sau: Nguyễn Nhạc thuở đi buôn trầu gọi là Hai Trầu, Huệ là Ba Thơm, còn thầy tu đạo Hồi Bani là Tư Lữ. Tức là Huệ là anh.

Liệt kê những thông tin trái ngược này trong cuốn “Những khám phá về hoàng đế Quang Trung” (NXB Thuận Hóa, Huế, 1994), nhà nghiên cứu lịch sử Đỗ Bang thiên về giả thuyết Nguyễn Huệ là em. Ông lý giải, Nguyễn Huệ sinh năm 1753, lúc 30 tuổi có 2 tướng giúp sức là Trương Văn Đa và Võ Văn Nhậm đều là con rể Nguyễn Nhạc. Nhạc còn có 1 cô con gái gả cho chúa Nguyễn Phúc Dương từ 1775.

Khi Huệ 22 tuổi mà Nhạc đã có con đến tuổi lập gia đình thì có thể suy luận ra thành Nhạc phải hơn Huệ 15-20 tuổi. Từ đó suy ra Huệ phải là con út.

 

Quang Trung đại phá mấy vạn quân Thanh?

Cavenui’s blog-6/12/2006

Tầm vóc của chiến thắng quân Thanh quyết định tầm cỡ của nhà quân sự Quang Trung Nguyễn Huệ, vì thế việc xác định số quân Thanh tham chiến ở VN là rất quan trọng trong sự đánh giá Quang Trung.

Đều nói có sách mách có chứng hẳn hoi, nhưng nếu như những người thuộc phái tự tôn dân tộc có thể tự hào rằng Quang Trung đại phá đến 1 triệu quân Thanh thì những người thuộc phái “người VN xấu xí” lại bảo số quân Thanh chỉ vẻn vẹn hơn 1 vạn. Ở giữa 2 con số khác nhau một trời một vực (gấp nhau 100 lần) đó là nhiều con số khác.

Thật ra ở cả 2 cực thống kê, người ta đều ăn gian tí tẹo.

Con số 1 triệu được lấy từ Hoàng Lê Nhất Thống Chí, căn cứ vào bài hịch của Tôn Sĩ Nghị tuyên bố số quân Thanh là 50 vạn, và “Tám điều quân luật” của họ Tôn nói rằng mỗi người lính được cấp 1 tên phu. Vị chi lính+ phu= 1 triệu. Ta thừa biết những tuyên bố của Tôn Sĩ Nghị (cho là Hoàng Lê Nhất Thống Chí ghi chép trung thực) mang tính khoa trương, đe dọa, số quân có thể được bơm lên nhiều lần hòng làm cho đối phương sợ vỡ mật mà tự thua. Con số này hoàn toàn không đáng tin cậy.

Con số nhỉnh hơn 1 vạn được lấy từ một số sách Tàu. Đại Thanh thực lục chép số quân là 1,5 vạn, An Nam ký sự (Càn Long) chép là hơn 1 vạn, Càn Long chinh vũ An Nam ký (Ngụy Nguyên) chép là 1,8 vạn.  Cả Đại Thanh thực lục lẫn Càn Long chinh vũ An Nam ký đều nói quân Lưỡng Quảng của Tôn Sĩ Nghị là 1 vạn, phần chênh ra (5-8 ngàn) là đạo quân Vân Quý do đề đốc Ô Đại Kinh chỉ huy. Những con số này chỉ khác nhau tí chút, đều thống nhất với nhau rằng quy mô của cuộc viễn chinh không lấy gì làm to. Nhưng nếu chỉ tính những con số này lại là hơi ăn gian. Ăn gian ở chỗ chính các sách này đều nói đó chỉ là bộ đội chính quy, chưa tính quân du kích (thổ binh, nghĩa dũng) và phu vận chuyển lương thực. Còn nếu tính cả những lực lượng này thì con số quân Thanh là hơn 10 vạn (Đại Thanh thực lục) hoặc mơ hồ vài chục vạn (Càn Long chinh vũ An Nam).

Về phía sử Việt, Đại Nam chính biên liệt truyện chép số quân Thanh là 20 vạn, nhưng lại không nói rõ con số này có bao gồm thổ binh, nghĩa dũng và lương binh hay không. Các nhà nghiên cứu lịch sử thời hiện đại, trên tinh thần đề cao anh hùng áo vải cờ đào, khi lấy Đại Nam chính biên liệt truyện làm nguồn dữ liệu cơ sở, đã ngầm định con số này chỉ là quân chủ lực, muốn tính số quân thực tế thì còn phải cộng thêm nhiều nhiều.

Chẳng hạn, Văn Tân, tác giả cuốn “Nguyễn Huệ- con người và sự nghiệp” (Hà Nội, 1967) đã kết hợp con số 20 vạn của Đại Nam chính biên liệt truyện với tư liệu trong Lê sử toản yếu, nói rằng mỗi lính có 3 lương binh đi kèm, để đưa ra con số 80 vạn quân Thanh. Nguyễn Lương Bích và Phạm Ngọc Phụng trong “Tìm hiểu thiên tài quân sự của Nguyễn Huệ” tuy không tính cụ thể như Văn Tân nhưng cũng khẳng định 20 vạn theo Đại Nam chính biên liệt truyện chỉ là lục quân, chưa có các lực lượng hỗ trợ khác.

Băn khoăn trước sự chênh lệch quá đáng giữa 2 nguồn dữ liệu, sử gia Phan Huy Lê hy vọng tìm được một con số trung dung. Ông tìm được 1 bài chiếu của Quang Trung do Ngô Thì Nhậm chấp bút có câu “đem 29 vạn binh ra ngoài cửa ải” để khẳng định tổng số quân các loại của Thanh trên đất Việt là 29 vạn. Con số này không khó tin như 1 triệu hay 80 vạn, nhưng cũng dễ chịu hơn con số 1 vạn quân chủ lực, 10 vạn lương binh.

(Cavenui trình bày lại, dựa theo các thông tin lấy trong: “Phong trào Tây Sơn và anh hùng dân tộc Quang Trung”- Nguyễn Phan Quang, NXB Tổng hợp TP.HCM, 2005)

 

Có 1 hay 2 tướng Ngô Văn Sở?

Cavenui’s blog-11/12/2006

Ngô Văn Sở là 1 viên tướng giỏi dưới quyền Quang Trung, sự nghiệp thăng tiến vùn vụt trong giai đoạn Bắc Hà. Khi Nguyễn Huệ ra Bắc giết phản tướng Vũ Văn Nhậm, Sở được phong chức Đại tư mã, cai quản toàn bộ 11 trấn Bắc Hà. Hoàng Lê Nhất Thống Chí chép lời Nguyễn Huệ: “Sở và Lân (Phan Văn Lân) là nanh vuốt của ta”, chứng tỏ Sở rất được Nguyễn Huệ tin cậy. Khi quân Thanh vào VN, Sở nghe theo kế Ngô Thì Nhậm, tổ chức rút lui chiến thuật về Tam Điệp, gọi đại quân của Nguyễn Huệ ra xử lý. Việc rút lui này cũng được Nguyễn Huệ khen ngợi. Sở tiếp tục cai quản Bắc Hà một thời gian nữa. Sau khi Quang Trung chết, nội bộ chính quyền vua con Cảnh Thịnh lục đục, Vũ Văn Dũng làm đảo chính lật đổ thái sư Bùi Đắc Tuyên, Sở thuộc phe Tuyên bị tướng Dũng dìm xuống sông Hương cho đến chết.

Đó là tư liệu dạng phổ biến nhất về tướng Sở, người được đặt tên phố ở Hà Nội. Nhưng sự thật dường như phức tạp hơn.

Tạp chí Sông Hương số 25 (tháng 5-6, 1987), nhà nghiên cứu xứ Huế Phan Thuận An viết bài: “Tướng Ngô Văn Sở không phải là danh tướng Ngô Văn Sở" cho biết có đến 2 ông Ngô Văn Sở cùng họ tên ở cùng một thời kỳ, nhưng lại phục vụ 2 chế độ đối kháng nhau. Ngoài đại tư mã Sở đã nói ở trên (quê Nghệ Tĩnh), Tây Sơn còn 1 viên đô uý Ngô Văn Sở (quê Gia Định) sau ra hàng Nguyễn Ánh, làm tướng dưới quyền Võ Tánh ở Bình Định, sau khi Gia Long dẹp yên Tây Sơn, tướng Sở này được giao trấn thủ Thanh Hoa ngoại (Ninh Bình).

Những thông tin này nhà nghiên cứu Phan Thuận An lấy từ Đại Nam chính biên liệt truyện.

Thế Giới Mới số 50 (2/93) có đăng bài của Vĩnh Định phản bác kết luận có 2 tướng Sở của Phan Thuận An. Vĩnh Định khẳng định tướng Sở ra hàng Nguyễn Ánh chính là đại tư mã Sở nổi tiếng kia.

Thứ nhất, Sở Gia Định với Sở Nghệ Tĩnh, theo tác giả, chính là 1 người.

Dòng dõi tướng này đúng là ở Hà Tĩnh, nhưng mấy đời trước đã lưu lạc đến Gia Định rồi nhập cuộc chính ở miền Nam. Đại tư mã Ngô Văn Sở của Tây Sơn ăn cơm tấm nói giọng Gia Định, khi làm tổng trấn Bắc Thành có gọi họ Ngô ở Nghệ Tĩnh đem đối chiếu gia phả để nhận họ.

Thứ 2, thông tin về Sở bị Vũ Văn Dũng dìm chết trong vụ chính biến chỉ là 1 nguồn thông tin, các gia phả của họ Ngô ở nhiều nơi đều nói Sở biết được Dũng mưu hại nên đã ra hàng Nguyễn Ánh và thoát. Quyển Việt Nam thời bành trướng Tây Sơn của Nguyễn Phương, xuất bản ở Sài Gòn năm 1968 cũng viết: "Họ (tức Võ Văn Dũng) còn mạo chiếu ra Bắc thành xin Quang Thùy cho Ngô Văn Sở về kinh, nhưng Sở biết trước, đã liệu đầu hàng Nguyễn Ánh".

Theo thuyết của Nguyễn Phương và Vĩnh Định, đại tư mã Ngô Văn Sở lẫy lừng của Tây Sơn đã ra hàng Nguyễn Ánh và chính là viên tướng được giao cai quản Ninh Bình, chết già năm 1822, lăng mộ tử tế.

Ý kiến 2 có vẻ ổn hơn ý kiến có 2 tướng Ngô Văn Sở, nhưng còn 1 điểm gây phân vân.  Ngô Văn Sở là danh tướng của Quang Trung ra hàng Nguyễn Ánh, nếu Ánh không dung thì không nói làm gì, còn nếu dung thì sao không biết sử dụng tài nghệ của ông ta mà chỉ cho Sở giữ 1 chức nhỏ (nhỏ đến nỗi mà nhiều sử gia không để ý đến chi tiết có viên tướng Ngô Văn Sở của nhà Nguyễn theo Đại Nam chính biên liệt truyện)? Liệu giám đốc khu vực của Microsoft khi đầu quân cho Intel mà chỉ làm 1 nhân viên bán hàng thì có tin được không?

Vĩnh Định giải thích rằng Sở đã khai man lý lịch, hạ cấp chức vụ của mình ở Tây Sơn xuống thành đô uý. Nhưng lính Tây Sơn hàng Nguyễn cũng nhiều, Sở thừa biết là chẳng thể che giấu thân thế mình được lâu, ông ta làm vậy làm gì? Hơn nữa, về phía Ngô Văn Sở, nếu sau khi thoát chết, chỉ muốn yên thân thì ông ta không nhất thiết phải hàng Nguyễn Ánh. Còn nếu muốn trả thù Tây Sơn ngược đãi mình thì lẽ ra ông phải khoe tầm cỡ của mình, hăng hái xông lên tuyến đầu, trở thành danh tướng cho Nguyễn Ánh mới phải.